filozofii i nauk wyzwolonych. W tym czasie zmarł jego ojciec 17 maja 1761r. Odrzucił propozycję arcybiskupa Wacława Hieronima Sierakowskiego, który nakłaniał go do obrania stanu duchownego. Aby zlewnic sobie środki utrzymania podjął pracę w lwowskim pala sterze, pierw w tzw. Sądzie Głównym Trybunalskim Koronnym Lwowskim, czyli w Trybunale Koronnym dla Małopolski w jego lwowskiej kadencji (najprawdopodobniej w 1765r.).
A następnie od 18 września 1766r., jako komornik akt trybunalskich województwa Racławskiego. W rzeczywistości poszukiwał innego modelu życia. Karpiński poszukiwał nowych sytuacji emocjonalnych, nowych uczuć i zachowań. Po roku, więc wrócił w rodzinne strony, tym razem do brata Antoniego, proboszcza w Chocimierzu. Wkrótce rozpoczął pracę nauczyciela domowego w pobliskim Zahajpolu – majątku Józefa i Marianny Ponińskich. Synów gospodarza uczył łaciny, sam zaś pobierał lekcji francuskiego i dobrych manier. Rolę drugiej nauczycielki pełniła żona gospodarza, czternaście lat od poety starsza- „druga Justyna” Karpińskiego. U jej boku nabrał towarzyskiej ogłady, zetknął się z bliska ze światem podolskich magnatów. Zdaje się, że głównie dzięki Ponińskiej Karpiński zetknął się z literatura i myślą francuską XVIII wieku. Pozostając w domu Ponińskich zastały go pierwsze zamieszki konfederacji barskiej. Wiosną 1770 r. przez Kraków, Śląsk i Morawy wyjechał do Wiednia. Towarzyszył w podróży poecie Józefowi Koblańskiemu, jadącemu do Austrii. Karpiński zabawił w Wiedniu półtora roku, doskonalił swój francuski, uczęszczał na wykłady
uniwersyteckie z chemii, fizyki doświadczalnej, medycyny eksperymentalnej, botaniki i anatomii. W 1771r. porzucił Wiedeń, powrócił do Lwowa. Zastał w Milatyczach, nieopodal Lwowa owdowiałą Ponińską. Zaistniał romans między Franciszkiem a Marianną.
Karpiński myślał o małżeństwie, lecz Marianna bardziej trzeźwo oceniała sytuację.
Z upływem miesięcy romans gasł samorzutnie. Marianna podarowała mu sumę 5000 złotych, przez co poeta rozpoczął samodzielne życie dzierżawiąc wsie: Wierzbowiec, Żabokruki- tam nawiązał romans z córką właściciela, Franciszką Koziebrocką. Dochodzi do zamiany dzierżawy Żabokruku na Dobrowody- następują tu kłopoty gospodarcze, lecz zaowocowała praca intelektualna i pisarska poety. Zimą 1779/1780 zebrał swoje utwory w jeden tomik” Zabawki wierszem i przykłady obyczajne”. W tym samym czasie, przed opublikowaniem zbiorku ukazały się w oficynie Szlichtyna druk ulotny –zawierający dwa utwory dedykowane adamowi Naruszewiczowi: „Sumienie i Do […] Adama Naruszewicza[…] oddając mu wiersze na „Sumienie”. Wiersze zawierały czytelną prośbę o zaproszenie do Warszawy. Naruszewicz nigdy nie odpisał na list. Karpiński przesłał księciu Adamowi Czartoryskiemu ( generałowi ziem podolskich, mecenasowi sztuki i literatury, twórcy znaczącego środowiska artystycznego w Polsce, opozycyjnego wobec królewskiego dworu. W odpowiedzi otrzymał zaproszenie do Warszawy oraz propozycję objęcia stanowiska przy księciu Czartoryskim „ sekretarza do interesów politycznych”.
W lipcu 1780r. Franciszek dotarł do Warszawy i zamieszkał w rezydencji zartoryskiego, w Pałacu Błękitnym. Tam zetknął się ze środowiskiem pisarzy; Franciszkiem Dionizym Kniaźninem, Julianem Ursynem Niemcewiczem i Józefem Szymanowskim. Naruszewicz przedstawił F. Karpińskiego królowi i został on zaproszony na jeden z „obiadów czwartkowych”. W kwietniu 1781 wyjechał do Grodna, a później do Wilna. Następnie powrócił do Warszawy i w Pałacu Błękitnym pełnił przez kilka miesięcy obowiązki bibliotekarza. Karpiński rozczarował się gdyż Czartoryski nie znalazł w nim kolejnego „dworskiego” poety Pałacu Błękitnego. Przez to nie mógł się spodziewać znaczącej gratyfikacji. W wyniku konfliktu z księciem Czartoryskim, przeniósł się do konwiktu księży pijarów przy Collegium Nobilium na ulicy Miodowej, jako guwerner młodego księcia Romana Sanguszki, marszałkowicza wielkiego litewskiego. W r. 1782 ukazał się tez w warszawskiej oficynie Michała Grolla pierwszy tomik „Zabawek wierszem i prozą”. Otwierał cykl siedmiu tomów wydanych pod tym wspólnym tytule przez Karpińskiego w latach osiemdziesiątych, zbierających wcześniejsze i nowo napisane utwory poety. Pierwszy tomik „Zabawek” był przedrukiem lwowskiej edycji. Zaraz po tym ukazał się drugi tomik, zawierający m.in. „Odę do Wolności”, niepublikowana dotąd ze względów politycznych, ( jako że debiut poety odbył się w austriackiej Galicji) i nowe „warszawskie” utwory oraz niewielką, teoretycznoliteracką rozprawkę prozą „O wymowie w prozie albo wierszu” –swoisty literacki manifest Karpińskiego. Kolejny rok spędził w Warszawie, wydając w tym czasie dwa kolejne tomiki „Zabawek”. Pierwszy zawierał „Ogrody Jacquesa Delille’a”, tłumaczone wraz z księżniczką Marią Czartoryską. Córkę księcia Adama Czartoryskiego Karpiński uczył literatury i języka polskiego ( tłumaczenie wchodziło w zakres „literackich” ćwiczeń. W czwartym tomie znalazł się interesujący „ List do Rozyny” -niewielki traktat napisany częściowo prozą rytmiczną oraz kolejne wiersze. Po ukazaniu się czwartego tomiku „ Zabawek” Karpiński wrócił do Dobrowód- dawnej dzierżawy. Stad odbył kilka podróży: do Lwowa, Warszawy i rezydencji Krasickich w Dubiecku nad Sanem. Wiosną 1785 r., nie rozstając się ostatecznie z Dobrowodami, przeniósł się znów do Warszawy i zamieszkał w konwikcie pijarów. W tym czasie zbliżył się do Izabeli Branickiej, siostry Stanisława Augusta, i kręgu jej dworu. Kilka kolejnych lat spędzał w jej białostockiej rezydencji. Kontakty ze środowiskiem pijarskim przyniosły poecie zainteresowanie Psałterzem. Próbował zmierzyć się z przekładem wszystkich psalmów, lecz najwyraźniej nie podołał tej pracy. Ostatecznie pełne wydanie Psałterza, dedykowane Michałowi Poniatowskiemu, prymasowi Polski, ukazało się nakładem księży pijarów w 1786 r., (jako tom piąty i szósty Zabawek.
Zawierało ok. trzydziestu przekładów Kniaźnina, pięćdziesiąt psalmów Karpiński przełożył na nowo, a pięćdziesiąt cztery parafrazy Kochanowskiego zmienił i uwspółcześnił. Poeta tu był raczej „ redaktorem” niż tłumaczem całości. W styczniu 1787 r. ukazał się siódmy i ostatni tomik Zabawek, zawierających kolejne wiersze i traktaty prozą. W tym samym miesiącu Karpiński wyruszył w pożegnalna podróż do Galicji. Zlikwidował dzierżawę Dobrowód, odwiedził Żabokruki i Chocimierz, żegnał się z zprzyjażnionymi rodzinami. Kolejne lato spędził znów ( 1787) spędził znów w Białymstoku na dworze Branickiej. Tu powstały pierwsze pieśni nabożne:, „Kiedy ranne wstają zorze”, „Wszystkie nasze dzienne sprawy”, „Pieśni podczas pracy w polu”.
Wiosną następnego roku przebywał w Siedlcach, w rezydencji hetmanowej Ogińskiej.
Wkrótce potem objął dzierżawę klucza wsi Suchodolina w Grodzieńskiem, należącej do tzw. Klucz ekonomiczny z dóbr królewskich. Latem 1788 r. odbył wycieczkę historyczno-krajoznawczą do Krakowa wraz z byłym wychowankiem, Romanem Sanguszką. W tym czasie przebywa głównie w Warszawie, wyjeżdżając na krótko do Suchodoliny, aby dopilnować dzierżawy siostrzeńca, Antoniego Zańkowskiego. Po uchwaleniu Konstytucji 3 Maja przeniósł się na dłużej do Zabłudowa pod Białymstokiem, gdzie podjął obowiązki guwernera. Tym razem podopiecznym był sześcioletni książę Dominik Radziwiłł, edukacja odbywała się pod okiem matki Zofii. Karpiński wytrzymał na tym stanowisku rok, pozostawiając latem 1793 r. dramatyczny list. W pierwszą rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 Maja opublikował całość „Pieśni nabożnych„. Latem 1793 r. w Grodnie przysłuchiwał się obradom ostatniego sejmu Rzeczypospolitej, na którym zatwierdzono drugi rozbiór Polski. Jeszcze w r. 1791 Marcin Badeni uzyskał dla Karpińskiego przywilej królewski na pięćdziesięcioletnią dzierżawę kolonii Kraśnik na wschodnim skraju Puszczy Białowieskiej. Po zakończeniu sejmu grodzkiego przeniósł się do Kraśnika na trwałe i leśna kolonia stała się jego schronieniem na ponad ćwierć wieku – schyłek lat dojrzałych i starość. Zbudował niewielki dworek, karczemkę, zgromadził wokół siebie kilku wieśniaków z rodzinami, którym zaproponował oczynszowanie zamiast uciążliwej pańszczyzny. W 1794 r. Kraśnik został splądrowany przez wojska rosyjskie, ale Karpiński wszystko pieczołowicie przywrócił do dawnego stanu. Z Kraśnika udawał się do pobliskiego Grodna, widywał się z więzionym tam Stanisławem Augustem, potem również z rosyjskim gubernatorem Repninem. Jak i inni obywatele guberni rodzieńskiej składał kolejne przysięgi na wierność: Katarzynie II (w grudniu1794) i Pawłowi I (listopad 1795. W 1800 r. powołany został na członka Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Stale mieszkając w Kraśniku – poza krótkimi wyjazdami. Zimą 1812 r. jego dworek znów został splądrowany podczas odwrotu wojsk napoleońskich. Po trzecim rozbiorze Karpiński postanowił zerwać z twórczością poetycką. Powstało, co prawda jeszcze kilka wierszy, ale poeta rozpoczął pracę nad szeregiem większych utworów prozą. Ukazały się kolejno: Rozmowa Platona z uczniami swymi ( 1802), obszerny traktat moralny dedykowany carowi Aleksandrowi I; tłumaczenie pracy Josepha Francois Michauda Wiara, prawa i obyczaje Indianów, wybór utworów Dzieciom dla ich rozrywki i nauki, niektóre zabawniejsze historie z różnych dziejów świata dawniejszego zebrane, wreszcie pamiętnik- autobiografia Historia mego wieku i ludzi, z którymi żyłem, rozpoczęta w 1801, a dokończona dopiero w r. 1822. W 1806 ukazało się czterotomowe wydanie Dzieł poety, przygotowane przez Franciszka Ksawerego Dmochowskiego. W 1818 Karpiński kupił za 100 000 złotych wieś Chorowszczyzna koło Łyskowa (powiat wołkowski), gdzie przeniósł się wkrótce razem z ulubionym siostrzeńcem Franciszkiem Kozierowskim i jego rodziną. Kozierowski już od wielu lat prowadził gospodarstwo poety. W Łyskowie nawiązał swoją ostatnią przyjaźń z młodym księdzem ze zgromadzenia misjonarzy, miejscowym proboszczem i późniejszym autorem pierwszej, niewielkiej książki o Karpińskim -A ntonim Korniłowieczem ( O życiu śp. Franciszka Karpińskiego, Wilno 1827. Osiemdziesięcioczteroletni poeta umarł w Chorowszczyżnie 16 września 1825 r. Został pochowany przed kościołem parafialnym w Łyskowie. Na grobie – wedle jego życzenia - Wyryto napis: „Otóż mój dom ubogi…”, cytat z elegii "Powrót z Warszawy na wieś."
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz